Polineuropatia – objawy, przyczyny i skuteczne metody leczenia

Polineuropatia to uszkodzenie wielu nerwów obwodowych, objawiające się zaburzeniami czucia, ruchu oraz funkcji autonomicznych. Najczęstsze przyczyny to cukrzyca, alkohol, niedobory witamin z grupy B oraz choroby autoimmunologiczne. Rozpoznanie opiera się na badaniu neurologicznym, testach przewodnictwa nerwowego i EMG, a leczenie obejmuje postępowanie przyczynowe i objawowe, w tym farmakoterapię i rehabilitację. Poniżej wyjaśniamy, jak rozpoznać polineuropatię, co ją wywołuje i jakie metody postępowania są stosowane.

Przeczytaj również: Kiedy potrzebna jest pomoc psychologa?

Polineuropatia – co to jest i kogo dotyczy?

Polineuropatia to zespół dolegliwości wynikających z jednoczesnego uszkodzenia wielu nerwów obwodowych. Może mieć charakter czuciowy, ruchowy lub mieszany, a także obejmować układ autonomiczny. Zwykle rozwija się stopniowo, zaczynając od stóp i dłoni, co określa się jako rozkład „skarpetek” i „rękawiczek”. Schorzenie dotyczy osób w różnym wieku, częściej z chorobami przewlekłymi, takimi jak cukrzyca, choroby nerek, zaburzenia wchłaniania czy przewlekłe nadużywanie alkoholu.

Przeczytaj również: Kardiologia- uwaga na zawał serca i arytmie.

Objawy polineuropatii – jak je rozpoznać w praktyce?

Objawy bywają zróżnicowane i zależą od typu oraz przyczyny uszkodzenia nerwów. Często występują symetrycznie, z tendencją do nasilenia wieczorem i w nocy.

Przeczytaj również: Walka z czasem

• Objawy czuciowe: drętwienie, mrowienie, parestezje (uczucie „prądu” lub „igieł”), piekący ból neuropatyczny, nadwrażliwość na dotyk lub temperaturę, osłabione czucie wibracji i położenia.
• Objawy ruchowe: osłabienie i zanik mięśni, skurcze nocne, opadanie stopy, trudności w wchodzeniu po schodach, zaburzenia chodu i chwiejność.
• Objawy autonomiczne: wahania tętna i ciśnienia, zawroty głowy przy wstawaniu, problemy z termoregulacją, zaburzenia oddawania moczu i funkcji seksualnych, zaburzenia widzenia (np. adaptacji do ciemności), suchość skóry, nadmierna potliwość lub jej brak.

W codziennych sytuacjach chorzy opisują trudności z zapinaniem guzików, potykanie się o proste przeszkody, pieczenie stóp po odpoczynku oraz „chodzenie jak po watolinie”.

Najczęstsze przyczyny – dlaczego dochodzi do uszkodzenia nerwów?

Polineuropatia ma wiele źródeł, dlatego tak ważna jest identyfikacja czynnika wywołującego.

• Cukrzyca: przewlekła hiperglikemia uszkadza włókna nerwowe i drobne naczynia, zwiększając ryzyko bólu neuropatycznego, zaburzeń czucia i owrzodzeń stóp.
• Alkohol: toksyczny wpływ etanolu i niedożywienie towarzyszące nadużywaniu alkoholu nasila degenerację nerwów.
• Niedobory witamin B1, B6, B12: witaminy z grupy B są niezbędne dla metabolizmu neuronów; ich deficyt powoduje uszkodzenie osłonek mielinowych i aksonów.
• Choroby autoimmunologiczne: układ odpornościowy atakuje nerwy (np. w niektórych postaciach przewlekłej zapalnej polineuropatii demielinizacyjnej).
• Czynniki toksyczne i leki: niektóre cytostatyki, metale ciężkie, rozpuszczalniki.
• Inne: przewlekła niewydolność nerek lub wątroby, zaburzenia tarczycy, infekcje, wrodzone neuropatie, niedożywienie.

W części przypadków przyczyna pozostaje nieustalona (polineuropatia idiopatyczna), co nie wyklucza wdrożenia postępowania objawowego oraz profilaktyki powikłań.

Diagnostyka – jak ustala się rozpoznanie?

Rozpoznanie opiera się na zebraniu wywiadu, badaniu neurologicznym oraz testach uzupełniających. Celem jest potwierdzenie uszkodzenia nerwów, określenie jego charakteru (aksonalne, demielinizacyjne, mieszane) i znalezienie przyczyny.

Stosowane są m.in.:

• Badanie neurologiczne: ocena czucia, odruchów, siły mięśniowej i chodu.
• EMG i badania przewodnictwa nerwowego (NCS): określają typ i rozległość uszkodzenia włókien.
• Badania krwi: glikemia, HbA1c, wit. B12, TSH, funkcje nerek i wątroby, markery zapalne; w razie potrzeby badania immunologiczne.
• Inne badania ukierunkowane: np. ocena toksykologiczna, badanie płynu mózgowo-rdzeniowego w wybranych przypadkach.

Wczesna diagnoza ułatwia wdrożenie postępowania ograniczającego progresję oraz zmniejszającego ryzyko powikłań, np. owrzodzeń stóp.

Metody leczenia – postępowanie przyczynowe i objawowe

Leczenie polineuropatii obejmuje dwa równoległe kierunki: działanie na przyczynę oraz kontrolę dolegliwości. Wybór postępowania zależy od typu polineuropatii i stanu chorego.

Leczenie przyczynowe może obejmować:

• optymalizację kontroli glikemii w cukrzycy,
• odstawienie alkoholu i wsparcie w redukcji ryzyka nawrotu,
• uzupełnienie niedoborów (szczególnie witamin B1, B6, B12),
• postępowanie w chorobach autoimmunologicznych zgodnie z rozpoznaniem,
• eliminację toksyn i modyfikację leków potencjalnie neurotoksycznych, jeśli to możliwe.

Leczenie objawowe ma na celu złagodzenie bólu i poprawę funkcji:

- farmakoterapia bólu neuropatycznego (dobór i dawki według zaleceń klinicznych),
- leki wspomagające przewodnictwo lub redukujące dolegliwości czuciowe w określonych sytuacjach,
- fizjoterapia, ćwiczenia równoważne i wzmacniające, edukacja w zakresie ochrony stóp i zapobiegania upadkom,
- zaopatrzenie ortopedyczne (np. ortezy przy opadaniu stopy) po ocenie specjalistycznej.

W przypadkach z zajęciem układu autonomicznego rozważa się działania niefarmakologiczne (stopniowe wstawanie, nawodnienie, higiena snu) oraz leczenie ukierunkowane na dominujące objawy.

Rokowanie i codzienne funkcjonowanie – co realnie pomaga?

Rokowanie zależy od przyczyny, czasu trwania dolegliwości i stopnia uszkodzenia nerwów. Wczesne rozpoznanie oraz modyfikacja czynników ryzyka zmniejszają nasilenie objawów i wspierają zachowanie sprawności.

Praktyczne wskazówki na co dzień:

• regularna kontrola stóp i wygodne obuwie, aby zapobiegać urazom przy osłabionym czuciu,
• aktywność fizyczna dostosowana do możliwości – ćwiczenia równowagi, rozciąganie, trening siłowy o małej intensywności,
• zbilansowana dieta z odpowiednią podażą witamin z grupy B i białka,
• unikanie alkoholu oraz substancji neurotoksycznych,
• monitorowanie chorób współistniejących (np. glikemii w cukrzycy),
• rozmowa o środkach wspomagających (ortezy, laski, wkładki) – jeśli występuje niestabilny chód.

Kiedy zgłosić się na konsultację i jak wygląda ścieżka diagnostyczna?

Warto rozważyć konsultację, gdy pojawiają się: przewlekłe mrowienie lub drętwienie kończyn, palący ból stóp, osłabienie mięśni, częste potykanie się, zawroty głowy przy wstawaniu lub zaburzenia oddawania moczu. Zazwyczaj ścieżka obejmuje wywiad medyczny, badanie neurologiczne, zlecenie EMG/NCS oraz badania laboratoryjne. Dalsze kroki zależą od ustaleń diagnostycznych i mogą obejmować modyfikację leków, uzupełnienie niedoborów, zalecenia fizjoterapeutyczne oraz kontrolę chorób podstawowych.

Jeśli interesuje Cię zakres rozpoznań i konsultacji dotyczący tematu, sprawdź informacje o usłudze: polineuropatia w Płocku.

Najczęstsze pytania pacjentów – szybkie odpowiedzi

Czy polineuropatia zawsze jest bolesna? Nie. Część chorych odczuwa głównie drętwienie i utratę czucia, bez dolegliwości bólowych.

Czy objawy mogą się cofać? Tak, jeśli przyczyna jest odwracalna (np. niedobór witamin, ekspozycja na toksyny), część objawów może ulec poprawie. W innych przypadkach celem jest spowolnienie progresji i zmniejszenie dolegliwości.

Jakie badania są kluczowe? Badanie neurologiczne, EMG/NCS oraz badania krwi ukierunkowane na przyczynę (glikemia, wit. B12, funkcje narządowe, hormony tarczycy).

Czy aktywność fizyczna jest bezpieczna? Zwykle tak, gdy jest dobrana do możliwości i nadzorowana na początku przez specjalistę. Ćwiczenia poprawiają równowagę, siłę i redukują ryzyko upadków.